Η μαγεία στην Αρχαιότητα
Η μαγεία στην Αρχαιότητα
Μελετάμε την παράδοση των μαγικών πρακτικών στα πλαίσια της ερευνάς μας για την κίνηση στην Αρχαιότητα, που με την σειρά της συμβάλλει σε ένα χοροθεατρικό αποτέλεσμα στα πλαίσια της Ομάδας Αρχαίας ‘Ορχησης του Θεάτρου “Δόρα Στράτου”.
Λείπουν πολλά κομμάτια από το παζλ που ερευνούν οι μελετητές σχετικά με την προέλευση των μαγικών πρακτικών. Από τη μια πλευρά υπάρχει η υπόθεση ότι τον 6ο π.Χ. αιώνα πρόσωπα από τη Μεσοποταμία, την Ασσυρία και τη Δυτική Ασία μετέδωσαν τις μαγικές πρακτικές.
Στο «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη η Ιφιγένεια έψαλλε βαρβαρικά τραγούδια σε μια παράσταση μαγείας.
Αλλο παράδειγμα είναι η σπαρτιάτισσα Ερμιόνη που όταν απέβαλλε το μωρό της κατηγόρησε τη χήρα του Εκτορα Ανδρομάχη γιατί ως καταγόμενη από την Ασία είναι επιδέξια στο να κάνει μάγια. Ο Στρεψιάδης στις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη επικαλείται μια θεσσαλή φαρμακίδα για να κατεβάσει τη σελήνη από τον ουρανό, τέχνασμα που αναφέρεται σε νεοασσυριανή επιστολή. Αλλοι μελετητές λένε ότι η μυστηριακή λατρεία γέννησε τη μαγεία και ότι η μυστηριακή λατρεία είναι ένας βαθειά αντι-περσικός θεσμός.
Οι κοινωνίες σε ένα προγενέστερο στάδιο της ύπαρξής τους θεωρούσαν τη μαγεία αποδεκτή από το θρησκευτικό σύστημα της εποχής. Στην πορεία της εξέλιξης των κοινωνιών τα πράγματα άλλαξαν. Οι παράγοντες που συνετέλεσαν κυρίως στο να διαχωριστεί η μαγεία από την θρησκεία είναι:
Α) Η συνειδητοποιημένη εμβάθυνση στη φιλοσοφία, που οδήγησε σε μια πιο καθαρή θέαση του θείου, που απομόνωνε με την σειρά της τις μαγικές πρακτικές.
Β) Η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και ιδιαίτερα της Ιατρικής, που μπόρεσε να εξηγήσει τις αλλαγές στην φυσική πορεία με ορθολογιστικά και επιστημονικά κριτήρια.
Η μαγεία κατέληξε να θεωρείται ότι ασκεί δύναμη και εξαναγκασμό στο θείο και οι μάγοι θεωρήθηκαν πρόσωπα ασεβή. Στο έργο του Ιπποκράτη «Περί της ιεράς νόσου» διαμαρτύρεται ότι οι μάγοι δεν αποδίδουν τις οφειλόμενες τιμές στους θεούς και δεν αναγνωρίζουν την δύναμη των θεών. Ο Πλάτωνας στους “Νόμους” απορρίπτει τη μαγεία ως ένα μη φυσικό είδος φαρμάκου. Ο Πλάτωνας (αν λάβουμε υπόψιν μας και τις απόψεις του περί ιδανικής πολιτείας) πίστευε ότι ο φόβος προς την μαγεία προκαλεί την κοινωνική αποδιοργάνωση. Ο Οιδίπους Τύραννος μπροστά στις δυσμενείς προφητείες του Τειρεσία τον αποκαλεί δόλιο μάγο, κάτι που προδίδει υβριστικό περιεχόμενο στην έννοια του μάγου εκείνη την εποχή.
Μπορούμε να θεωρήσουμε τη μαγεία ως αρχαία τελετουργία που έχει στόχους:
α) Τη μεταβολή της φυσικής πορείας.
β) Την επιβολή περιορισμών σε κάποιο πρόσωπο.
γ) Την ακινητοποίηση των ενεργειών του αντιπάλου.
δ) Τη γιατρειά ενός αρρώστου από μια ανεξήγητη αρρώστια (με επωδές και φυλαχτά).
ε) Ακόμα και την εξουδετέρωση των κακών επιπτώσεων δυσοίωνων ονείρων. Υπάρχει ακόμα και η ερωτική μαγεία, που αφορούσε την εξασφάλιση του έρωτα κάποιου προσώπου.
Παραδείγματα
– Στην Οδύσσεια ο ποιητής μνημονεύει ένα φάρμακο που η Ελένη ανέμειξε με κρασί για να κάνει τους Αχαιούς να ξεχνάνε τα βάσανα τους.
– Η Κίρκη ρίχνει φάρμακα μέσα στο ποτό που προσφέρει στους συντρόφους του Οδυσσέα για να ξεχάσουν την πατρίδα τους. Τους μεταμορφώνει σε χοίρους ενώ ο νους τους παραμένει ανθρώπινος.
– Στην τραγωδία «Τραχινίαι» η Δηιάνειρα κάνει χρήση ερωτικού φίλτρου που της έδωσε ο Κένταυρος ο οποίος της είπε ότι θα λειτουργήσει σαν ξόρκι για να δεσμεύσει το μυαλό του Ηρακλή.
– Το φάντασμα του Δαρείου στους “Πέρσες” του Αισχύλου συνάδει με την πρακτική του ξυπνήματος-καλέσματος των νεκρών που προήλθε από τη Μεσοποταμία και την Ασσυρία.
Το παραπάνω κείμενο είναι βασισμένο στο βιβλίο «Μάγοι και μαγεία στην αρχαιότητα» του Matthew W. Dickie που παρουσιάστηκε στο Θέατρο “Δόρα Στράτου”.
Add comment