Ο υποσιτισμός ως δίαιτα

Ο ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΔΙΑΙΤΑ

ΚΑΛΛΙΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΑΠΟΦ. Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΩΝ

Παλιά πίστευαν ότι ο υποσιτισμός σαν δίαιτα εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 19^ο αιώνα αφού περιγράφηκε σχεδόν ταυτόχρονα, από τον Leseque στη Γαλλία και τον Cull  στην Αγγλία το 1873. Όμως η πρόσφατη εμφάνιση κάποιων εκδόσεων (Brumberg 1988, Skrabanek 1983), φέρνουν στην επιφάνεια διάφορες μορφές αυτό-υποσιτισμού εντοπιζόμενες σε παλαιότερες εποχές. Η ύπαρξη αυτής της συμπεριφοράς σχεδόν σε όλη τη γνωστή σε μας ιστορία, μας κάνει να αναρωτηθούμε εάν ο υποσιτισμός είναι προϊόν της πρόσφατης κοινωνικής  πίεσης ή είναι βαθύτερος εσωτερικός τρόπος έκφρασης. Μια ματιά στην ιστορία των διατροφικών διαταραχών ίσως ρίξει λίγο φως σε αυτή τη μορφή της ψυχοπαθολογίας τονίζοντας τα κοινά σημεία και τις διαφορές.

Αρχαία χρόνια: Ο παρατεταμένος υποσιτισμός είναι σχεδόν άγνωστος στην αρχαία Ελλάδα και στην Αιγυπτιακή κουλτούρα. Δεν υπάρχουν περιστατικά θανάτων από αυτό-υποσιτισμό που να έχουν καταγραφεί από ιστορικούς, συγγραφείς εκείνης της εποχής.

Υπάρχουν περιγραφές αυτό-υποσιτισμού που διαρκεί συνήθως από 1 έως 3 ημέρες και έχει προκαθορισμένο σκοπό. Αποτελεί προετοιμασία για την κατάκτηση μιας κατάστασης έκστασης ως μέσον για θρησκευτικές ενοράσεις. Ο Μωυσής νήστεψε 40 ημέρες προτού δεχθεί τις Δέκα Εντολές, ενώ ο Χριστός νήστεψε 40 ημέρες για να δεχθεί τη θεϊκή φώτιση. Σ΄ αυτή την περίπτωση το νούμερο 40 δε θα πρέπει να θεωρηθεί απόλυτα αφού είχε περισσότερο μυστικιστική σημασία. Η νηστεία ήταν απόδειξη μετάνοιας ή εξαγνισμού μέσω της οποίας το άτομο απαρνιόταν την ηδονή της τροφής (συχνά σε συνδυασμό με σεξουαλική αποχή). Η νηστεία θεωρούνταν μέσο εκδήλωσης ικεσίας με στόχο να επηρεασθούν οι ανώτερες θεϊκές δυνάμεις, σύμβολο πίστης στους θεούς. Ο κύριος στόχος δεν είναι η τιμωρία του σώματος, εξάλλου δε θα μπορούσε ποτέ να ευνοηθεί η άσκηση αυστηρής  αυτό-τιμωρίας σε περιοχές με αξίες που αγγίζουν το μέτρο. Το πιο προσφιλές παράδειγμα υποσιτισμού αποτελεί αυτό του Πυθαγόρα, ο οποίος απείχε από το κρέας. Αυτή η αποχή βασιζόταν  στην πίστη της μετενσάρκωσης. Την πεποίθηση δηλαδή ότι η ψυχή κάποιου πεθαμένου θα ενσαρκωθεί στο σώμα κάποιου ζώου.

Η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική στις θρησκείες της Ανατολής όπου η νηστεία είναι παρατεταμένη, συχνά ως το θάνατο, ως μέθοδος καθολικής απόσυρσης από τον υλικό κόσμο ο οποίος θεωρείται στην ουσία δαιμονικός. Γνωστά παραδείγματα εξάλλου είναι του Ζαϊνισμού, του Ινδουισμού και του Βουδισμού.

Χριστιανικός ασκητισμός: Η δημοφιλής πίστη για το επερχόμενο τέλος του κόσμου, οδήγησε πολλούς από τους πρώτους χριστιανούς να υιοθετήσουν τον ασκητισμό ως τρόπο ζωής. Οι ερημίτες εγκατέλειπαν τον πολιτισμό για μια μοναχική ζωή στέρησης σε κάποια περιοχή απομόνωσης. Αυτοί ήταν κυρίως άντρες και έβλεπαν τη νηστεία ως μέσο ολικής απόρριψης του σώματος και των υλικών αγαθών. Για παράδειγμα ο Χιλάριος ένας ασκητής του 4^ου αιώνα. Η δίαιτά του αποτελούνταν από ψωμί αλάτι και φακές. Πίστευαν ότι ο Χιλάριος γιάτρευε τις αρρώστιες και ότι είχε μαντικές ικανότητες. Η ουσία του ασκητικού δόγματος συνίσταται στο ότι οι σωματικές ανάγκες αποτελούν την πηγή του κακού και θα πρέπει να αντισταθούμε σ΄αυτές με οποιοδήποτε κόστος έτσι ώστε να διατηρηθεί η αγνότητα της αιώνιας ψυχής που έχει φυλακισθεί προσωρινά στο σώμα. Στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού εντοπίζονται άτομα, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, που ζουν ασκητικά και τίθενται ενάντια στον επιρρεπή σε απολαύσεις τρόπο ζωής.

Η πράξη του αυτό-υποσιτισμού αποτελεί μια αποποίηση των σωματικών αναγκών και επιθυμιών. Σε εκείνη την κοινωνία υπήρχε ζωντανή η αίσθηση υποβάθμισης της κλασικής χρυσής εποχής. Η ανάπτυξη λοιπόν του ασκητισμού ίσως να ήταν μια αντίδραση στον ηδονισμό και στον υλισμό που στερείτο ηθικής βάσης.

Τα σκοτεινά χρόνια: Τα επόμενα χρόνια υπέβαλαν τον ευρωπαϊκό πληθυσμό σε φοβερές στερήσεις. Μια αλληλουχία καταστροφών μεταξύ του 5^ου και του 10^ου αιώνα ήταν αρκετή για να καταστρέψει τα υπολείμματα του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στη δυτική και βόρεια Ευρώπη. Παραδείγματα αυτών των καταστροφών ήταν οι επιδρομές των βαρβάρων από τα βόρεια, μια πανούκλα που κράτησε σχεδόν δύο αιώνες καθώς και το κακό κλίμα που μείωσε την αγροτική παραγωγή μέχρι τον 9^ο αιώνα. Ένα από τα χαρακτηριστικά των σκοτεινών χρόνων είναι ότι οι πόλεις σχεδόν καταστράφηκαν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η καθημερινή ζωή ήταν ένας συνεχής αγώνας ενάντια στους βαρβάρους, την πείνα και την πανούκλα. Δεν είναι περίεργο  που σε μια τέτοια εποχή όπου η πείνα κυριαρχεί ο εκούσιος υποσιτισμός δεν υπάρχει. Η εκούσια αποχή από το φαγητό θα ήταν ένας δύσκολος τρόπος έκφρασης κάποιου ψυχολογικού κινήτρου εφόσον η τροφή ήταν είδος πολυτελείας.