Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Αναρωτηθήκατε ποτέ τι θεραπείες είχαν στην αρχαιότητα για τις διάφορες ασθένειες; Τι φάρμακα συνταγογραφούσαν; Πως και που τα προμηθεύονταν;

Πως και που γινόντουσαν οι όποιες θεραπείες;

Με τον όρο θεραπευτική εννοούμε όλη την αλυσίδα των ενεργειών που οδη­γούν στην θεραπεία της εκάστοτε νόσου. Τη γενική φροντίδα για τον άρρωστο, συμπεριλαμβανομένης της επίβλεψης της διατροφής και της λήψης υγρών. Την εφαρμογή μέτρων για την ανακούφιση του πόνου. Την χορήγηση φαρμάκων. Τη χειρουργική αποκατάσταση ή αφαίρεση πασχόντων τμημάτων. Την παροχή τεχνητών ή φυσικών ιστών και οργάνων. Τις επα­νορθωτικές ασκήσεις. Τη νοσηλεία. Την ψυχοθεραπεία. Όλες λοιπόν εκείνες τις ενέργειες που θα συντελέσουν στην κατά το δυνατό πληρέστερη αποκατά­σταση της υγείας του ασθενούς.

Στην Αρχαία Ελλάδα, αποδίδονταν θεραπευτικές δυνάμεις στον Θεό Ασκληπιό. Υιός του θεού Απόλλωνα και της Κορωνίδας, κόρης του βασιλιά της Θεσσαλίας, Φλεγύας. Ο τόπος άσκησης της θεραπείας ήταν κυρίως τα Ασκληπιεία τα οποία ξεπερνούσαν τα 300 στον ελλαδικό χώρο με σπουδαιό­τερα όπως αναφέρει ο Στράβωνος αυτά της Τρίκκης, της Επιδαύρου, της Αθήνας και το «σφόδρα ένδοξον» της Κω, όπου διέπρεψε ο «Πατέρας της ιατρικής» Ιπποκράτης. Ο πατέρας του Ιπποκράτη ήταν ιερέας στο Ασκληπιείο της Κω όπου συνέρρεαν ασθενείς από όλες τις περιοχές της χώρας. Όταν οι ασθενείς προσέρχονταν στο ιερό ανα­ζητώντας θεραπεία, δεν τους επιτρε­πόταν αμέσως η είσοδος, παρά μόνο μετά τον εξαγνισμό τους. Αυτό καλλιερ­γούσε και ενίσχυε την προσδοκία θερα­πείας σύμφωνα με το φαινόμενο placebo. Έπλεναν το σώμα τους (συμ­βολική ψυχική κάθαρση), τελούσαν θυσία προς το θεό και έκαναν αυστηρή νηστεία. Το βράδυ γίνονταν δεκτοί στο ιερό όπου και περνούσαν τη νύχτα τους.

Ένας από τους τρόπους θεραπείας ήταν μέσω των ονείρων. Κατά τη διάρκεια της εγκοιμήσεως σε κάποιον ιερό χώρο, ο ασθενής δεχόταν ένα αποκαλυπτικό όνειρο το οποίο του έδειχνε τον τρόπο θεραπείας που έπρεπε να ακολουθήσει. Προηγούνταν νηστεία και γενικά έντονη ψυχολογική υποβολή, το δε όνειρο που έβλεπε εθεωρείτο ως το μήνυμα-απάντηση στο αίτημα.

Στα Ασκληπιεία, όπου γίνονταν θεραπευτικές εργασίες, η ιατρική περί­θαλψη ήταν μυστική και κληρονομική, ο δε Λουκιανός αναφέρει ότι οι μετέχοντες στη θεραπευτική διαδικασία έπαιρναν όρκο σιωπής ότι δεν θα φανέ­ρωναν τα ιατρικά ή άλλα μυστικά τους. Οι ιατρικές πράξεις που γίνονταν στα Ασκληπιεία κατατάσσονται: σε γενικές, προπαρασκευαστικές και ειδικές.

Οι γενικές έχουν να κάνουν με την τοποθεσία όπου επιλεγόταν να κτιστούν, σε σημείο φυσικής ομορφιάς και μεγάλης ενεργειακής φόρτισης, συνήθως κοντά σε φυσικά νερά, θάλασσα ή πηγές, και μακριά από κατοικημένες περιοχές, πράγμα που επιδρούσε θετι­κά στον ψυχισμό των ασθενών. Οι προ­παρασκευαστικές αφορούσαν σε πράγματα που ασθενής έπρεπε να κάνει, όπως δίαιτα, νηστεία, γυμναστική και περιπάτους, ενώ περνούσαν πολλές ώρες με τους ιερείς σε συζητήσεις, κατά το μοντέλο της ψυχοθεραπείας. Αυτό το προπαρασκευαστικό στάδιο διαρκούσε από μερικές μέρες έως αρκετές εβδομάδες ανάλογα με την προς θερα­πεία νόσο. Τέλος οι ειδικές θεραπείες αφορούσαν χειρουργικές επεμβάσεις και τοπικές αφαιμάξεις, ορισμένα δε από τα Ασκληπιεία είχαν αναπτύξει και ειδικό τρόπο θεραπείας όπως για παράδειγμα το Αμφιάρειο με ειδίκευση στην ονειροθεραπεία. Το τελικό στάδιο ήταν η εγκοίμηση, όπως αναφέρουμε παραπάνω.

ΙΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ

Από το Ασκληπιείο της Επιδαύρου

Οι μελέτες του Ιπποκράτη απομυ­θοποίησαν την αρρώστια που εθεωρεί­το μέχρι τότε ως μια τιμωρία από τον θεό και την έκανε από αποκλειστικό θέμα των ιερέων του Ασκληπιού, σε πεδίο άσκησης θεραπευτών – επιστημόνων. Κατά τον Ιπποκράτη η αιτία της ασθέ­νειας βρίσκεται στον ίδιο τον άρρωστο και ο ιατρός χρειάζεται να τον εξετάσει ενδελεχώς για να την βρει. Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε την κλινική εξέ­ταση του ασθενή (επισκόπηση, επί­κρουση, ψηλάφηση, ακρόαση – με το αυτί τότε) και προχώρησε σε καινοτόμες μεθόδους θεραπείας με βότανα, αφεψήματα κ.τλ. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Ιπποκράτης θεμελίωσε ακόμα και την Ομοιοπαθητική, αιώνες πριν τον ιδρυτή της (τον Γερμανό ιατρό Κρίστιαν Φρίντριχ Σάμουελ Χάνεμαν (Christian Friedrich Samuel Hahnemann, – 10 Απριλίου 1755 – 2 Ιουλίου 1843)) με την περίφημη φράση του: “τα όμοια των ομοίων εισίν ιάμα­τα”.

Η ιπποκράτειος θεραπευτική είναι εξειδικευμένη και παίρνει υπ’ όψιν της όλους τους παράγοντες, στους οποίους βασίζεται και η πρόγνωση (κατάσταση του αρρώστου, ιδιαίτερη κατάσταση των χυμών, πορεία της αρρώστιας, χρόνο της αρχικής εμφάνισης, αλλά και των μεταβολών της, κλιματολογική κατάσταση της περιοχής, επιδράσεις αέρα, υδάτων κλπ.). Η Ιπποκρατική θεραπευτική είναι, κατά κύριο λόγο, διαιτητική, με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Η διατροφή του αρρώστου παί­ζει σημαντικό ρόλο: οι τροφές που πρέ­πει να παίρνει – κι αυτές που δεν πρέ­πει να παίρνει – ο ασθενής, η ποσότητά τους, ο τρόπος παρασκευής τους κ.λπ. Αλλά στη διαιτητική θεραπεία δεν περιλαμβάνονται μόνον αυτά που αφορούν στις τροφές. Καθορίζονται ακόμα το ποσό και το είδος της κίνησης ή της άσκησης, λουτρά και πλύσεις, ενδεχόμε­νη αλλαγή κλίματος και τρόπου ζωής κλπ. Ανάλογες οδηγίες δίνονται και στους μη ασθενής για να διατηρήσουν την υγεία τους. Τα φάρμακα, που είναι βέβαια κυρίως βότανα, παίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Αξιοσημείωτα συχνή, μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, είναι η χρήση καθαρτικών (και εμετικών) φαρμάκων – κάτι που μπορεί να συσχετισθεί με τη θεωρία των χυμών, μια και τα φάρμακα αυτά μπορούν να διώξουν από τον οργανισμό χυμούς που η υπερβολική παρουσία τους προκαλεί αρρώστιες.

Εκτός από το να διακινούν φυτικά φάρ­μακα, προμηθεύοντας με αυτά ασθενείς και γιατρούς, έδιναν και οι ίδιοι οδηγίες και εκτελούσαν θεραπείες και μερικοί από αυτούς είχαν σημαντικό κύρος, ακόμα και ανάμεσα στους γιατρούς που είχαν κοινή αποδοχή.

Την χορήγηση φαρμάκων στη θερα­πευτική πρακτική χρησιμοποιεί περισ­σότερο ένας άλλος μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας ο Γαληνός. Ο Γαληνός πίστευε ότι η καλή υγειά ήταν αποτέλε­σμα της ισορροπίας των 4 χυμών του σώματος: του αίματος, της χολής, της μαύρης χολής και του φλέγματος. Κάθε διαταραχή στην ισορροπία αυτή ή η κακή ανάμειξη των χυμών οδηγεί στην ασθένεια. Ο Γαληνός ανέφερε ότι το περισσότερο αίμα βρίσκεται στην αορτή. Έλεγε ότι το αίμα στην αορτή από τον αριστερή κοιλία, αφού πριν έχει περάσει από την δεξιά. Επίσης, ασχολήθηκε και με την δίαιτα, έκανε εγχειρήσεις και κατασκεύ­ασε πολλά φάρμακα. Συγκεκριμένα κατασκεύασε αφεψήματα, εκχυλίσματα και παρασκευάσματα θεραπευτικά όπου χρησιμοποίησε και το δηλητήριο της οχιάς!

Στα ίδια πλαίσια μπορεί να τοποθετη­θεί και η εφαρμογή, ως θεραπευτικής μεθόδου, της αφαίμαξης.

Ο Ιπποκράτης επινόησε ειδικά χει­ρουργικά εργαλεία και προχώρησε σε δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις. Τέτοιες ήταν η διάνοιξη του θώρακα ο τρυπανισμός του κρανίου (για εγκεφα­λικό οίδημα ή όγκο) κ. α. Τα χειρουργικά εργαλεία που χρησιμοποιούσε ήταν νυστέρια, λαβίδες, ενδοσκόπια, κρανια­κά εργαλεία για τις επεμβάσεις στο κρανίο, εμβρυουλκοί για τον τοκετό και πολλά άλλα εργαλεία.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν και λαϊκοί θεραπευτές η δραστηριότητά των οποίων φαίνεται ότι ήταν αρκετά εκτεταμένη. Στην κατηγορία αυτή μπο­ρούμε να συμπεριλάβουμε και τους ανθρώπους που σχετίζονταν με την προμήθεια αυτών που θα ονομάζαμε σήμερα φαρμακευτικά μέσα (και που ήσαν κυρίως βότανα). Αυτοί αναφέρονται με τα ονόματα ριζοτόμοι (= αυτοί που κόβουν ρίζες) και φαρμακοπώλαι.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιού­σαν λοιπόν, διάφορα θεραπευτικά μέσα, όπως την χορήγηση φαρμάκων από βότανα, τη χορήγηση αφεψημά­των, τον καυτηριασμό στις πληγές, την κατάλληλη δίαιτα, τις χειρουργικές επεμβάσεις, τα λουτρά μέχρι και εναλ­λακτικές μορφές θεραπείας όπως η ονειροθεραπεία και η μουσικοθεραπεία.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, άνοι­ξαν το δρόμο για την ιατρική επιστήμη η οποία εξελίσσεται, πλην όμως μένει και πιστή σε κάποιες αρχαίες μεθόδους και φιλοσοφικές-ιατρικές αντιλήψεις. Και δεν είναι τυχαίο πως ο όρκος των σημερινών ιατρών είναι ο όρκος του Ιπποκράτη.